Poliuretan (PU) nima? Poliuretan material qaerlarda ishlatiladi?
Uretan kimyosi 1849 yilda kashf etilishni boshladi. O’sha yillarda Wurtz va Hoffman izotsianat va gidroksil birikmasini o’z ichiga olgan reaksiyani kashf etishdi. 1937 yilda Dr. Otto Bayer bu reaksiyani tijorat foydalanishiga moslashtirdi. Va bu jarayondan oldin, sanoat dunyosida ishlatilishi afzal ko’rilgan naylon, asta-sekin poliester asosli uretan polimerlarga o’z o’rnini bo’shatib bera boshladi. Ikkinchi Jahon urushi boshlanishi bilan esa, resurslarning cheklanganligi tufayli kauchuk kabi asosiy moddalarning ishlatilishi kamayishi, tolalar, ko’piklar va qoplamalar uchun poliuretan materialining rivojlanishiga imkon berdi.
Poliuretan (PU) nima?
Poliuretan materiali, bir poliolning bir diizotsianat bilan tegishli katalizatorlar va qo’shimcha moddalar mavjudligida reaksiyaga kirishishi natijasida hosil bo’ladi.
Tarkibiy qism A (Component A): Poliol Tarkibiy qism B (Component B): Izotsianat
Poliol: Poliefir yoki poliester asosli poliollar bilan, ularning ichiga tegishli miqdorda solingan katalizator, silikon, rang beruvchi, ko’pirtiruvchi agent va boshqa kimyoviy moddalardan tashkil topgan aralashmadir. Bu aralashmalar tarkibida erkin gidroksil (OH) saqlaydi.
Izotsianat: Poliol tizim bilan aralashtirilganda u bilan ekzotermik reaksiyaga kirishadigan va tarkibida erkin NCO saqlaydigan kimyoviy moddalardir. Izotsianatlar saqlaydigan NCO soniga qarab taniladi va nomlanadi.
Poliuretan Ko’pik Turlari
Poliuretan ko’piklarning qattiqligi, egiluvchanligi, sirt teksturasi kabi xususiyatlariga ko’ra ko’plab turli xillari mavjud. Tuzilish jihatidan poliuretan ko’piklar quyidagi turlarga bo’linadi:
- Qattiq poliuretan ko’piklar
- Egiluvchan poliuretan ko’piklar
- Yarim qattiq poliuretan ko’piklar
- Elastomer poliuretan ko’piklar
- Purkaladigan poliuretan ko’piklar
Poliuretanning Qo’llanilish Sohalari
Qurilish va Izolatsiya Sohasi
Poliuretan, qurilish va binolarda asosan issiqlik izolatsiyasini ta’minlash maqsadida ishlatiladi. Issiqlik izolatsiyasi va havo o’tkazmaslik xususiyati tufayli issiqlikni muhitga ushlab turadi. Bu maqsadda plita, sendvich panel va quvur kesmalari shaklida ishlab chiqariladi yoki qurilish maydonida purkash usuli bilan sprey poliuretan ko’pik sifatida ishlatiladi.
Mebel Sohasi
Poliuretan; uzoq umr ko’rishi, oson shakl olishi, bo’yalishi mumkinligi, yengilligi va qo’llash qulayligi xususiyatlari tufayli mebel sohasida tez-tez tanlanadi. Egiluvchan poliuretan ko’pik oilasidan HR (High Resilience) poliuretan ko’piklar ofis stullari ishlab chiqarishda, visko (xotirali) poliuretan ko’piklar to’shak va yostiq ishlab chiqarishda ishlatiladi.
Avtomobil Sohasi
Poliuretanning avtomobil sohasida ishlatilishining tobora ortib borayotgan ulushining asosiy sabablari:
- Past narxli qismlar ishlab chiqarish va montaj
- Yengil bo’lishi
- Zarbalarga chidamliligi
- Qo’llanilish joyiga qarab turli xususiyatlarda ishlab chiqarish mumkinligi
- Egiluvchanlik xususiyatiga ega bo’lishi
- Korroziyaga chidamliligi
Isitish va Sovutish Sohasi
Poliuretan; isitish sohasida boyler va quyosh energiyasi panellarida; sovutish sohasida esa sanoat va uy turi sovutgichlarda (muzlatgichlarda), sovuq xonalar va frigo qutilarida issiqlik izolatsiyasini ta’minlash maqsadida ishlatiladi.
Poliuretanning Umumiy Xususiyatlari
Zarbaga Chidamliligi
Poliuretanning zarbaga chidamliligi, past haroratlarda ham favqulodda bo’lib, shu sababli yorilish, yirtilish, sinish va shishishlarga qarshi turish xususiyatini ta’minlaydi.
Haroratga Chidamliligi
Poliuretanlar, keng harorat oralig’iga bardosh bera oladi va shu tariqa eng qiyin sharoitlarda ham asl shaklini va fizik xususiyatlarini saqlay oladi. Standart termoset poliuretanlar -26°C dan 93°C gacha bo’lgan haroratlarga bardosh bera oladi.
Kimyoviy va Fizik Xususiyatlari
- Yuqori mexanik mustahkamlik va chidamlilik
- Ajoyib kimyoviy chidamlilik
- Turli formulatsiya imkoniyatlari
- Past zichlik va yengil xususiyatlar
- Yuqori izolatsiya xususiyatlari
- Yuqori yeyilishga chidamlilik
- Ajoyib egiluvchanlik va elastiklik
- Yaxshi o’lcham barqarorligi
- Atrof-muhit omillariga chidamlilik
- Sozlanadigan qattiqlik va egiluvchanlik
- Yuqori yuk ko’tarish qobiliyati
- Yaxshi yopishish xususiyatlari
Yakuniy Foydalanish Maqsadlari
- Egiluvchan ko’pik shakli: Ko’pincha uy mebellarida ishlatiladi
- Qattiq ko’pik shakli: Issiqlik izolatsiyasi, isitish va sovutish sohalarida ishlatiladi
- Poyabzal sohasi: Poyabzal tag va ichki qismlarida keng ishlatiladi
- Qurilish: Izolatsiya, qoplama, yelim va germetiklarda ishlatiladi
- Avtomobilsozlik: Turli avtomobil qismlari va komponentlarida ishlatiladi
- Tibbiy va Tibbiyot mahsulotlari: Tibbiy uskunalar ishlab chiqarishda ishlatiladi
- Qadoqlash texnologiyasi: Sezgir yoki nozik narsalarni qadoqlashda ishlatiladi
- Dengiz sanoati: Kema va qayiqlarda issiqlik va tovush izolatsiyasi uchun ishlatiladi
- Mudofaa sanoati: Zarba yostiqlari va taktik shlemlarida ishlatiladi
- Aviatsiya sanoati: Samolyot o’rindiqlarida va kabina komponentlarida ishlatiladi
